Educatief Lytshús bij Martena Zathe

Het draait om koesteren 

Voor Henk en zijn medebestuurders draait het om koesteren: de historie, de natuur én de mensen die erbij betrokken zijn. "Je moet leren waarderen wat je hebt," zegt hij. Het landgoed weerspiegelt die gedachte. Naast de monumentale gebouwen is de boerderij Martena Zathe nu een belangrijk nieuw onderdeel van het landgoed. “De boerderij voorzag vroeger de adel van melk en groenten en is daarmee onlosmakelijk verbonden met Martenastate,” vertelt Henk. Eind 2020 werd de boerderij  - dankzij een genereuze schenking - officieel eigendom van de stichting.  

Met die schenking kwam ook de wens om de boerderij en de aangrenzende wagenschuur het ‘Lytshús’ nieuw leven in te blazen. “Er was veel achterstallig onderhoud, dus we stelden een herstelplan op, met daarin opgenomen een nieuwe maatschappelijke rol voor de boerderij.” In 2023 werd het restauratieproject werkelijkheid, mede dankzij een grote groep vrijwilligers. “We zijn een hechte gemeenschap die samen zorgt voor het behoud van dit stukje Fries erfgoed. Ook dat koesteren we met grote zorg." 

De historie rechtdoen 

De restauratie van Martena Zathe was een ingrijpend project. “We wilden de kop-hals-rompboerderij in neoplastische stijl uit 1860 in haar oorspronkelijke glorie herstellen,” legt Henk uit. “Vooral de buitenkant moest weer stralen zoals het ooit deed.” Met een investering van 2,5 miljoen euro, mede mogelijk gemaakt door de LEADER subsidie, werd onder andere het rieten dak volledig vernieuwd – een tijdrovende klus, maar essentieel om het authentieke karakter te behouden. "We wilden het gevoel van het landgoed intact houden."  

Met een investering van 2,5 miljoen euro, mede mogelijk gemaakt door de LEADER subsidie, werd onder andere het rieten dak volledig vernieuwd. - Henk Buith, voorzitter Stichting Martenastate

Een ander belangrijk onderdeel van het herstelplan was het Lytshús, een prachtig bijgebouw van de boerderij dat na renovatie fungeert als centrum voor educatie en informatie. "Dit kleinschalige wagenhuis is nu weer een twee-eenheid met de boerderij," legt Henk uit. "Het voegt niet alleen historische waarde toe, maar biedt ook de mogelijkheid om ons als stichting meer maatschappelijk te profileren. Het is een plek waar bezoekers kunnen leren en ervaren wat dit landgoed zo bijzonder maakt.” 

 Voor Henk is de financiële steun vanuit LEADER Noardwest Fryslân de 'levensader' van het restauratieproject. “We zijn enorm dankbaar voor deze subsidie”, zegt hij. “Zonder deze bijdrage en de prettige samenwerking met Peter van der Laag van het Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN) was dit project nooit van de grond gekomen.” Bovendien opent de steun vanuit LEADER volgens Henk deuren naar andere fondsen. "Als je kunt laten zien dat LEADER al achter je project staat, geeft dat vertrouwen en een belangrijke voorsprong." 

“Zonder deze bijdrage en de prettige samenwerking met Peter van der Laag van het Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN) was dit project nooit van de grond gekomen.” - Henk Buith, voorzitter Stichting Martenastate

Onbekend terrein voor jongeren 

“Het Lytshús is nu voor iedereen en gaat bruisen van activiteit”, aldus Henk. Scholieren van basisschool tot hogeschool volgen er praktijklessen over historisch tuinonderhoud en natuurinclusieve landbouw. "Veel jongeren hebben nog nooit een boerderij van binnen gezien," vertelt hij. In samenwerking met onder andere It Fryske Gea en IVN Natuureducatie worden excursies georganiseerd om jongeren dichter bij het erfgoed te brengen. "Geweldig, vooral gezien onze agrarische achtergrond," lacht Henk. “Friesland is van oudsher een agrarische regio en dit soort projecten helpt jongeren om die achtergrond beter te begrijpen.” 

Naast educatie biedt het Lytshús ook ruimte voor activiteiten voor ouderen en fungeert het als informatiecentrum. Bezoekers kunnen er de geschiedenis van Martenastate ontdekken via een visuele tijdlijn, compleet met oude foto’s en kunstwerken. Een bijzonder detail is de kunstzinnige brug, gemaakt van overgebleven stenen uit de restauratie, die de verbinding tussen verleden en heden symboliseert en aansluit bij de circulaire gedachte. "Het gaat niet alleen om leren, maar ook om voelen, ervaren en verbinden met deze unieke plek”, zegt Henk. 

Een van de mooiste locaties  

Martenastate trekt bezoekers uit het hele land dankzij de bijzondere flora. Met vijftien soorten stinzenplanten begint het seizoen met sneeuwklokjes en eindigt het in een zee van kleuren. “We zijn erkend als een van de mooiste locaties van Nederland voor stinzenflora en daar zijn we enorm trots op,” zegt Henk. Maar het landgoed biedt meer dan alleen natuurpracht. “In onze theetuin serveren we biologische producten uit de regio, waarvoor we nauw samenwerken met lokale ondernemers.” Hiermee draagt het landgoed niet alleen bij aan de bezoekerservaring, maar ook aan de lokale economie. “Mede dankzij de steun van LEADER en lokale partners is het hier levendiger dan ooit.” 

Ondanks de successen kijkt de stichting verder vooruit. "We zijn nog lang niet klaar," merkt Henk op. "We willen het natuurkampeerterrein verder ontwikkelen en het landgoed op allerlei manieren verrijken." Voor Henk en zijn medebestuurders is het dan ook veel meer dan een project; het is een levenswerk dat ze met zorg willen doorgeven aan volgende generaties. 

Dit project is mede mogelijk gemaakt door de subsidie LEADER Samenwerking Noardwest Fryslân, onderdeel van het Plattelandsontwikkelingsprogramma (POP3). LEADER-subsidie is binnen het nieuwe Gemeenschappelijke Landbouwbeleid (GLB 2-27) opnieuw beschikbaar voor projecten die de lokale leefbaarheid en economie versterken. Deze subsidie wordt gefinancierd door de Europese Unie en de provincies. SNN ondersteunt bij het afhandelen van de LEADER-subsidie.  

Ben jij betrokken bij een project in Drenthe, Fryslân of Oost-Groningen en draagt dit project bij aan het versterken en ontwikkelen van de lokale leefbaarheid en economie?