Het Paterswoldsemeer: “Een plek waar water verbindt”
Soms heeft een plek meer te vertellen dan je op het eerste gezicht ziet. Neem het Paterswoldsemeer. Een spiegelend wateroppervlak, populair bij zwemmers en zeilers en geliefd door de omwonenden. Maar achter dit mooie beeld schuilen uitdagingen: het omgaan met klimaatveranderingen en het verbeteren van de waterkwaliteit.
Met het project Meer in Balans, mogelijk gemaakt door de POP3-subsidie via het SNN, werkt Waterschap Noorderzijlvest aan een schoon en toekomstbestendig meer. “Natuurvriendelijke oevers, vissenbossen, een geautomatiseerde stuw en uitgediepte watergangen zorgen voor een natuurlijke balans in het water,” aldus Freek Lagerweij, adviseur subsidies bij het Waterschap.
Een zetje in de goede richting
De Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) verplicht waterbeheerders in alle lidstaten om de waterkwaliteit te verbeteren. Het doel is duidelijk: uiterlijk in 2027 moet al het water chemisch schoon en ecologisch gezond zijn. “Schoon water bereik je met evenwicht. En evenwicht bereik je mede door een gezond leefgebied voor planten en dieren,” zegt Jannie van der Hoek, verantwoordelijk voor de subsidieaanvraag bij het Waterschap. Freek vult aan: “Het Paterswoldsemeer is een van de meren die is aangewezen voor verbetering. En dat betekende: aan de slag!”
Met het project Meer in Balans, mede mogelijk gemaakt door de POP3-subsidie: Openstellingsbesluit niet-productieve investeringen water, provincie Groningen, via het SNN, voerde Waterschap Noorderzijlvest de afgelopen jaren een breed pakket aan maatregelen uit om de waterkwaliteit te verbeteren. Zo krijgt de waternatuur in en rond het Paterswoldsemeer een zetje om weer in balans te komen. “Het duurt even voordat de natuur reageert op de maatregelen, maar elke stap brengt ons dichterbij,” zegt Jannie.
Hoe het water stroomt
Omliggende polders van het Paterswoldsemeer
Een deel van het water dat het Paterswoldsemeer voedt, komt van de omliggende polders. Om de waterkwaliteit te verbeteren, legde Waterschap Noorderzijlvest een ijzerzandpassage aan: een verbreed slotenstelsel met ijzerzand op de bodem. “Het werkt als een soort filter”, vertelt Freek. “Het ijzerzand haalt een groot deel van de fosfaten, stoffen die het water vervuilen, uit het polderwater. Zo blijft het meer schoner en vermindert de kans op blauwalg.”
Tegelijkertijd zorgde het waterschap voor een vaster waterpeil, door bestaande watergangen te verdiepen en een nieuwe geautomatiseerde stuw met vispassage aan te leggen.
“De natuur reageert zodra je de juiste voorwaarden creëert.” – Freek Lagerweij, adviseur subsidies bij het Waterschap
Niet alleen om hevige regenval aan te kunnen, maar ook als bijdrage aan de waterkwaliteit. Freek: “Overtollig water stroomt nu sneller naar lagergelegen gebieden, terwijl vissen moeiteloos hun weg stroomopwaarts vinden.” Jannie vult aan: “We zagen eerder hoe vissen bij de stuwen vastliepen op zoek naar een doorgang. Met de aanleg van de vispassage is dit probleem opgelost.”
Rietoevers en vissenhotels
Ook het omliggende natuurgebied kreeg een flinke transformatie. “We creëerden natuurvriendelijke zones met ondieptes, rietoevers en begroeiing,” legt Freek uit. “Ook maakten we nieuwe leefgebieden onder water zoals vissenbossen en -hotels, die de biodiversiteit verbeteren.” Jannie vult aan: “Deze plekken bieden vissen en kleine waterdiertjes een veilige haven om zich te ontwikkelen en versterken zo de ecologische balans – en daarmee de waterkwaliteit.” Freek voegt toe: “Het is prachtig om te zien hoe een rijkere onderwaterwereld ontstaat, stap voor stap. De natuur reageert zodra je de juiste voorwaarden creëert.”
Natuurvriendelijke oevers
Een meer van iedereen
Hoewel waterkwaliteit en de KRW de aanleiding voor het project vormden, speelden de belangen van bewoners, recreanten en agrariërs een grote rol in de planvorming. Het Paterswoldsemeer is immers een plek met veel functies en gebruikers. Recreanten genieten van het water en omwonenden zien het als hun achtertuin. “Voor elk van deze groepen heeft het meer een andere betekenis,” vertelt Freek. “Maar uiteindelijk voelt het voor iedereen als hún meer.”
“Het SNN dacht mee in oplossingen en hielp bij elke stap om de maatregelen passend te maken.” – Jannie van der Hoek, verantwoordelijk voor de subsidieaanvraag bij het Waterschap
Om deze belangen en alle eisen in balans te brengen, werkte Waterschap Noorderzijlvest nauw samen met de omgeving. Via inspraakavonden en co-creatie met verschillende partijen - zoals vertegenwoordigers van bewoners, recreanten, ondernemers, sportvisserij en natuur - werden de plannen gemaakt. “Water is in Nederland altijd een verbindende factor geweest,” legt Freek uit. “Zoals het wereldwijd bekende poldermodel, dat laat zien dat je elkaar nodig hebt om goed samen te kunnen leven. Dat zie je ook terug in dit project: door samen te werken, met iedereen aan tafel, konden we oplossingen vinden die recht doen aan álle belangen. Het zorgde er ook voor dat moeilijke keuzes gezamenlijk gedragen werden. Echt een omgevingsproces met een democratische aanpak. Zonder die verbinding zou dit project nooit mogelijk zijn geweest.”
Visvriendelijk stuw, mogelijk gemaakt met subsidie
Puzzel te leggen
Ook de rol van het SNN was daarin van onschatbare waarde. Na goedkeuring van de oorspronkelijke aanvraag kreeg het project gaandeweg een andere invulling. “Door de inbreng van bewoners verschoof onze focus van baggeren naar natuurvriendelijke oevers,” vertelt Jannie. “Daarmee kwamen nieuwe plannen op tafel die opnieuw beoordeeld moesten worden door het SNN - middenin coronatijd, met strakke deadlines en binnen het beschikbare budget. Tegelijkertijd speelden praktische uitdagingen zoals werken buiten broedseizoenen en afspraken met aannemers een rol. Het SNN dacht mee in oplossingen en hielp bij elke stap om de maatregelen passend te maken.” Freek vult aan: “Door de goede communicatie en een gezamenlijke focus op het einddoel konden we samen een project realiseren dat echt impact maakt – voor mens, natuur en klimaat.”
Frank en Jannie bij het Paterswoldsemeer
Water verbindt
Het Paterswoldsemeer is een onmisbaar recreatiegebied voor Groningen en de omliggende regio, waar schoon water en een rijk waterleven bijdragen aan zowel de leefbaarheid als de natuur. Dankzij de POP3-subsidie kon het waterschap maatregelen nemen die niet alleen de waterkwaliteit verbeteren, maar ook de regio versterken. Freek: “Ons project laat zien hoe water verbindt – niet alleen letterlijk, door stromen te reguleren, maar ook sociaal. Het brengt natuur, ondernemen en wonen dichter bij elkaar en maakt het gebied veiliger, schoner en aantrekkelijker.”
Het geduld en de betrokkenheid van alle partijen hebben hun vruchten afgeworpen. “In het begin vonden mensen het spannend,” vertelt Freek. “Ze zagen ons graven en vroegen zich af: wat gebeurt hier allemaal?” Jannie: “Maar nu zijn ze trots. Het gebied is mooier en rijker geworden, een leefomgeving waar iedereen van profiteert. Dat maakt ons werk heel dankbaar.” Freek sluit af: “Het is prachtig om de resultaten te zien, bijvoorbeeld tijdens een rondje over de plas. Je moet weten waar je het voor doet – projecten zoals deze mogen nooit alleen een papieren tijger blijven.”
Dit project werd mede mogelijk gemaakt door de subsidie Niet-productieve investeringen water, onderdeel van het Plattelandsontwikkelingsprogramma (POP3). Dit Europese subsidieprogramma richtte zich op de ontwikkeling van een duurzame en concurrerende agrarische sector en een leefbaar platteland. Het is de voorloper van het huidige Europese GLB-NSP programma.